Mùa hoa ban Tây Bắc

Xuất bản 19/02/2021

Hoa ban là loài hoa đặc trưng của núi rừng Tây Bắc, nở rộ vào mùa Xuân sau Tết âm lịch ở khắp các tỉnh Sơn La, Điện Biên, Lai Châu, Yên Bái…

Hoa ban là loài hoa đặc trưng của núi rừng Tây Bắc, nở rộ sau Tết nguyên đán ẢNH: MAI THANH HẢI

Hoa ban (hay còn gọi là ban Tây Bắc, ban sọc, móng bò sọc) là 1 loài thực vật có hoa trong họ Đậu, nguồn gốc ở miền đông nam châu Á (từ miền nam Trung Quốc kéo dài về phía tây tới Ấn Độ).

Hoa ban nở dọc đường từ Điện Biên đi Lai Châu ẢNH: MAI THANH HẢI

Cây hoa ban thuộc loại bụi lớn hoặc gỗ nhỏ, có thể cao tới 10 – 12 m. Tán cây dạng phân tán, thân cây dạng hợp trục. Cành non hơi có lông.

Lá của cây hoa ban là lá kép liền thân mọc cách. Kích thước phiến lá của cây hoa ban dài khoảng 10 – 20 cm và rộng bản, tròn và lưỡng thùy ở gốc và đỉnh phiến lá. Mặt trên không lông, mặt dưới có ít lông.

Cây hoa ban được trồng dọc các con đường ở các thành phố, thị xã, thị trấn của Tây Bắc ẢNH: MAI THANH HẢI

Lá và hoa ban ẢNH: MAI THANH HẢI

Hoa thường mọc ra từ nách lá còn non với 5 cánh có màu, thường là màu trắng có sọc hồng nhạt, tím hoặc là màu phớt tím có sọc tím đậm hơn, hồng nhạt có sọc đậm hơn. Đường kính hoa khoảng từ 8 – 12 cm.

Mùa hoa ban vào tháng 3, 4. Quả là loại quả đậu dài 15 – 30 cm, bên trong chứa vài hạt.

Cây hàng năm rụng lá vào mùa khô. Thường phân bổ ở rừng bán rụng lá, savan hoặc ven rừng, ven làng bản.

Hoa ban 5 cánh trắng phớt tím ẢNH: MAI THANH HẢI

Khí hậu thích hợp là nhiệt đới gió mùa hoặc cận nhiệt đới. Hoa ban mọc tự nhiên hoặc được trồng khắp miền Nam Trung Quốc, Việt Nam (phân bổ tự nhiên chỉ có ở Tây Bắc), Lào, Campuchia, Thái Lan, Myanmar, Nepal, Ấn Độ.

Hoa ban ở khu Đồi Cao, thị xã Mường Lay (Điện Biên). Phía xa là cầu Hang Tôm nổi tiếng ẢNH: MAI THANH HẢI

Ở Việt Nam, hoa ban là loài cây hoa đặc trưng của vùng Tây Bắc. Hoa ban đi vào đời sống văn hóa – tâm linh của nhân dân Tây Bắc (nhất là bà con thuộc nhóm ngôn ngữ Tày – Thái). Với đồng bào Thái, có lẽ không ai là không trải qua tuổi thanh xuân, với những trò chơi thú vị hái hoa ban và hát giao duyên. Trong ký ức của người đi xa, cùng với nỗi nhớ mường nhớ bản, nhớ người thân yêu, còn có nỗi nhớ da diết hoa ban vào mỗi độ xuân về.

Lá, hoa, chồi, nụ và quả của cây hoa ban ẢNH: MAI THANH HẢI

Ở Sơn La, cứ xuân sang, khi hoa ban nở trắng trên các sườn núi, thì nam nữ thanh niên trong các bản mường lại rủ nhau đi hội chơi núi, hái hoa mừng xuân. Đây cũng là dịp nam nữ thanh niên vui chơi, ca hát, đánh đàn tính, thổi kèn, múa xoè, trao và đón nhận tình yêu.

Sắc hoa ban nổi bật giữa núi rừng ẢNH: MAI THANH HẢI

Người Thái ở huyện Mộc Châu lại có thủ tục mở hội Xên bản, xên mường. Hội mở vào dịp hoa ban nở, nên còn có tên là hội Hoa ban. Hội tổ chức định kỳ hằng năm, nhưng quy mô to hay nhỏ còn tuỳ thuộc vào thời tiết có liên quan đến sự được, mất của mùa màng năm đó.

Hoa ban ở lưng chừng mây trắng ẢNH: MAI THANH HẢI

Vào khoảng tháng giêng, người Thái rất chú trọng đến tiếng sấm đầu năm. Theo quan niệm lâu đời của đồng bào ở đây, tiếng sấm là dấu hiệu linh thiêng, là “lời phán quyết của vua trời” có liên quan đến cuộc sống của bản mường, của mùa màng năm đó.

Hội Xên bản, xên mường mở vào mùa hoa ban nở là hội cầu mùa, cầu phúc của người Thái. Lúc này cũng là thời kỳ lúa chiêm gặp mưa xuân, xanh mơn mởn trên các cách đồng lúa nước.